St. Brigid en de eeuwige vlam

Wie was ze en heeft ze wel echt bestaan? Rondom Brigids leven bestaan weinig feiten. Wat we hebben zijn verhalen, legendes, tradities, heiligenverhalen en folklore – het enige dat we met zekerheid kunnen zeggen is dat er een vrouw was in de vijfde eeuw die aan de bron stond van Kildare als heilige plek. Al in de zevende en achtste eeuw werden er liederen en heiligenlevens over haar geschreven. Haar naam? ‘Brigid of Kildare’. (Ook wel geschreven als: Brigida, Bridget, Brigit.)

Standbeeld van Brigid bij haar Holy Well

De verhalen die er zijn, zijn fantastisch. Brigid was een kind van een plaatselijke leider en zijn slavin, geboren rond het jaar 450. Al meteen was het duidelijk dat ze een bijzonder kind was, want ze wilde alleen de melk drinken van een speciale heilige koe. Ze verrichtte bovendien allerlei daden van goedheid, overal waar ze kwam begonnen bloemen te bloeien, voedde ze hongerigen en gaf ze dorstigen te drinken. Ze deelde gul uit van de kostbare boter en melk van haar moeder, maar die vulden zich vanzelf weer aan, en ze wist uit een vat bier genoeg te halen voor de kerkgangers van maar liefst achttien kerken.

Veel gaf ze niet om aards bezit: toen er een zwerver op haar pad kwam schonk ze de beste man het met juwelen ingelegde zwaard van haar vader, zodat hij het kon verkopen om aan genoeg eten voor zijn familie te komen. Je kunt je voorstellen dat haar vader niet heel blij met haar was, en zijn plan was dan ook om haar uit te huwelijken.

Dat was echter niet het plan van Brigid: zij wilde met een groep vrouwen om haar heen een gemeenschap stichten. Een huwelijk paste daar niet in. Toch was ze een gewilde huwelijkskandidaat vanwege haar schoonheid – maar daar viel iets aan te doen. Brigid drukte haar eigen oogbal in (!) en dat was zo afschrikwekkend dat uiteindelijk zelfs haar vader moest toegeven dat een huwelijk nu gedaan was. (Overigens groeide dat oog later gewoon weer terug, toen ze eenmaal haar klooster gesticht had.)

Samen met de groep vrouwen om haar heen bouwde Brigid een houten kerk, maar er was ook land nodig. Daarom vroeg ze de koning van Leinster om land. Hij weigerde, zij bleef aandringen. Uiteindelijk zei hij, geirriteerd: ‘Goed dan, je krijgt zoveel land als je jas kan bedekken.’ Brigid had niet veel meer aansporing nodig, gaf haar jas aan vier van haar zusters met de opdracht zover mogelijk in vier richtingen te rennen. Dat deden ze, en de jas bedekte uiteindelijk een enorm stuk land. Brigid kon haar klooster stichten in wat nu Kildare heet.

Brigid stond bekend als de vrouw van goedheid, gulheid, gastvrijheid, een wijze en zachte vrouw. Waar zij kwam begon niet alleen letterlijk de aarde te bloeien, maar kwamen ook figuurlijk mensen tot bloei. Kunst speelde ook een grote rol, ze stichtte een artistieke school waar miniaturen gemaakt en metaal bewerkt werd.

een zevende eeuwse hymne over Brigid

Brigit, ever good woman
a sparkling golden flame
may she lead us to the eternal realm
the shining bright sun

bisschop

Er gaan verhalen dat Brigid geordineerd was tot bisschop. Het was in ieder geval duidelijk dat zij de religieuze leider van dat gebied in die tijd was – maar er is een mooi verhaal over haar bisschopswijding dat ik je niet wil onthouden. Het verhaal gaat dat er een bisschop bij haar op bezoek was, die een gebed over haar wilde uitspreken, maar toen per ongeluk het gebed bad om iemand tot bisschop te wijden! Oftewel: Brigid werd per ongeluk bisschop. Er bestaat een duidelijke lijn in middeleeuwse bronnen waarbij de abdes van Kildare gezien werd als bisschop, een status die in het jaar 1152 verdween toen de kerkelijke hiërarchie in Ierland opnieuw ingericht werd.

Hoe het ook zij, de abdes van Kildare was lange, lange tijd een belangrijk religieus figuur – dat gold ook voor Brigids opvolgers. En hoe mooi is het dat in de huidige Church of Ireland de enige vrouwelijke bisschop, precies de ‘Bishop of Meath and Kildare’ is!

Recente icoon van Brigid, gemaakt door Sr. Aloysius McVeigh rsm

de vlam

Brigid vertoont overeenkomsten met een voorchristelijke vuurgodin, waar ze misschien ook wel naar genoemd is. Brigid had iets met vuur. Ze was niet alleen gepassioneerd en warm van hart, maar bewaakte ook, samen met negentien medezusters een eeuwige vlam. Wellicht als een symbool voor het ontvlammen van het christendom op Ierse bodem: niet voor niets wordt Brigid samen met St. Patrick gezien als de brengers van het evangelie aan de Ieren. Bij de vlam was elke nacht een andere zuster aan de beurt om te waken. Toen Brigid er zelf niet meer was, bleef de twintigste nacht haar nacht: dan was er niemand in levende lijve aanwezig, maar bleef de vlam toch branden.

Het verhaal van de vlam is bijzonder. Die werd honderden jaren bewaard, totdat de tijd van de Reformatie ook in Ierland aankwam, en overal alle kloosters vernietigd werden. De vlam werd gedoofd.

Het verhaal van Brigid bleef echter voortleven. De tradities groeiden en ontwikkelden zich, en in het begin van de negentiende eeuw ontstond er een nieuwe kloosterorde, de Brigidine Sisters, die zich baseerden op de waarden waar Brigid om bekend stond: hoop, vrede, goedheid.

In 1993 organiseerden zij een grote internationale conferentie in Kildare rondom het leven van St. Brigid en daarbij werd ook een groot vuur brandend gehouden in het centrum van de stad. Niemand kon het over het hart verkrijgen om dat vuur na afloop zomaar weer te blussen, en dus werd er een vlammetje bewaard dat al die tijd bleef branden in Kildare. Totdat… een groepje Brigidine Sisters een nieuwe gemeenschap stichtten in Kildare. Er kwam een ontmoetingsplek in de vorm van het kruis van Brigid, een plaats van interreligieuze ontmoeting, waar thema’s als vrede en gerechtigheid hoog in het vaandel staan. (Zullen we daar ooit als Vrome-Vrouwen-excursie naartoe gaan?)

De vlam kreeg een eigen plek. In een houder van oeroud hout brandt de vlam opnieuw, als baken van hoop, gerechtigheid en vrede voor Ierland en de wereld – zoals de zusters zelf zeggen.

tradities

De feestdag van Brigid is op 1 februari en er bestaan allerlei volkse rituelen rond die dag. Misschien wel de bekendste is het weven van een Brigid’s Cross. Een kruis in een speciale vorm, geweven van gras. Het kruis van vorig jaar kun je verbranden en de as op je tuin strooien voor meer vruchtbaarheid – 1 februari is immers ook het begin van het groeiseizoen. Het nieuwe kruis kun je boven de deur hangen als bescherming tegen vuur en onheil. Het weven zelf is een meditatieve bezigheid, waarbij je kunt stilstaan bij de tijd van groei en bloei die voor je ligt.

Wil je zelf een Brigid's Cross maken? Het lijkt ingewikkeld, maar dat valt best mee. In dit YouTube-filmpje zie je stap voor stap hoe zo'n kruis gemaakt wordt.

Gebaseerd op het verhaal van Brigid en haar jas, bestaat de traditie om in de nacht voor 1 februari een kledingstuk buiten te leggen. Brigid komt namelijk die nacht voorbij de huizen en zal dan de stof zegenen. Die kun je dan vervolgens het hele jaar met je meedragen, omdat ze een helende kracht bezaten. Vroedvrouwen droegen (of dragen?) zo’n Brigid-doek met zich mee, mede omdat Brigid patroonheilige van onder andere de vroedvrouwen en pasgeborenen is. (Dat komt mooi uit nu ik op het punt sta weer een pasgeborene in mijn leven te verwelkomen!) Overigens is Brigid ook patroonheilige van de veehouders, vanwege die koe – en uiteraard ook van de bierbrouwers vanwege haar bierwonder.

Kortom: een fantastische, veelzijdige en inspirerende vrome vrouw, waar ik me met veel plezier in verdiept heb de afgelopen tijd.